Peyami Safa (2 Nisan 1899-15 Haziran 1961)
2 Nisan 1899’da İstanbul Gedikpaşa’da doğdu. Babası Şair İsmail Safa, annesi Server Bedia Hanım’dır. Bir buçuk yaşındayken babası Sivas’ta öldü. İlk öğrenimine Gedikpaşa’da Menbaül-İrfan Mektebi’nde başladı. Eğitimi devam ederken dokuz yaşında, sağ kolunda ortaya çıkan kemik veremi yüzünden uzun bir hastalık dönemi geçirdi (1908). 1910’da başladığı Vefa İdadisi’ni bu hastalık ve geçim darlığı sebebiyle bırakmak zorunda kaldı. Bir Mekteplinin Hatıratı / Karanlıklar Kralı (1913) adlı ilk kitabını Vefa İdadisi’ndeki öğrenciliği sırasında çıkardı. Tiyatro eğitimi almak için Darülbedayi imtihanlarına girdi, kazandı, ancak devam edemedi (1914). Posta-Telgraf Nezareti’nde göreve başladı. Ardından Boğaziçi’ndeki Rehber-i İttihad Mektebi’ne muallim olarak girdi (1917). Bu dönemde Fağfur, Servet-i Fünûn ve İctihad’da yazdı. Bir süre Düyun-ı Umumiye İdaresi’nde çalıştı (1918).
Ağabeyi İlhami Safa ile birlikte Yirminci Asır gazetesini çıkardı (1919). Yirminci Asır kapandıktan sonra Tercüman-ı Hakikat ve Tasvir-i Efkâr (1922), Cumhuriyet’in ilânının ardından Son Telgraf, Son Saat ve Son Posta gazetelerinde çalıştı. 1924 yılında Server Bedi takma adıyla meşhur Cingöz Recai tipini yarattı. Halil Lutfi (Dördüncü) ile birlikte Büyük Yol adlı bir gazete çıkardı (1925). Aynı tarihlerde hem Server Bedi hem Peyami Safa imzasıyla Cumhuriyet’te yazdı. Bu gazeteyle ilişkisini fıkra yazarı ve edebiyat sayfası yöneticisi olarak aralıklarla sürdürdü (1928-1940). Resimli Ay, Hareket dergilerinde yazdı. Ağabeyi İlhami Safa ile birlikte Hafta dergisini çıkardı. (1935). Hafta’nın ardından Kültür Haftası’nı çıkardı.
Cumhuriyet’ten sonra Yeni Mecmua, Tasvir-i Efkâr, Çınaraltı, Büyük Doğu, Vakit ve Ulus gazetesinde yazmaya başladı (1949-1953). Bursa’dan milletvekili adayı oldu ancak seçimi kazanamadı (1950).
Peyami Safa bir süre sonra Türk Düşüncesi dergisini yayımlamaya başladı (Aralık 1953) ve Milliyet gazetesi yazı kadrosunda yer aldı (1 Ekim 1954). Ardından Tercüman’a geçti (Mart 1959). Büyük Doğu’da ve Havadis gazetesinde yazdı (21 Temmuz 1960). Düşünen Adam dergisinde (5 Ocak 1961) ve Son Havadis gazetesinde (10 Mart 1961) yazmaya başladı. 15 Haziran 1961 tarihinde Çiftehavuzlar’da öldü ve Edirnekapı Mezarlığı’nda toprağa verildi.
Peyami Safa’nın 1914-1961 yılları arasında gerçek ismiyle ve Server Bedi, Çömez, Serazad, Safiye Peyman, Bedia Servet gibi takma adlarla yazdığı süreli yayınlar şunlardır: Gazete: Büyük Yol, Cumhuriyet, Havadis, Milliyet, Son Havadis, Son Posta, Son Telgraf, Tan, Tasvir, Tasvîr-i Efkâr, Tercüman, Tercümân-ı Hakîkat, Ulus, Vakit, Yirminci Asır. Dergi: Aydabir, Aydede, Bozkurt, Büyük Doğu, Çınaraltı, Düşünen Adam, Edebiyat Gazeteasi, Fağfur, Hafta, Hareket, Hayat, Heray, İctihad, İslâm Mecmuası, Kültür Haftası, Resimli Ay, Resimli Şark, Seksoloji, Servet-i Fünûn, Türk Dili, Türk Düşüncesi, Türk Yurdu, Türklük, Yedigün, Yeni Çağ, Yeni İstiklâl, Yeni Mecmua, Yeni Türk Mecmuası.
Eserleri. Hikâyeleri. 1. Gençliğimiz (1922). 2. Siyah Beyaz Hikâyeler (1923). 3. Ateş Böcekleri (1925). 4. İstanbul Hikâyeleri (tarihsiz). 5. Hikâyeler. İlk Defa Bütün Hikâyeleri Bir Arada (1980). Asrın Hikâyeleri’yle Siyah Beyaz Hikâyeler, Ateş Böcekleri ve Resimli Ay mecmuasının 1930 yılında verdiği Resimli Hikâyeler ilâvesindeki hikâyeler Halil Açıkgöz tarafından bir araya getirilmiştir.
Romanları. 1. Sözde Kızlar (1922). 2. Şimşek (1923). 3. Mahşer (1924). 4. Bir Akşamdı (1924). 5. Canan (1925). 6. Dokuzuncu Hariciye Koğuşu (1930). 7. Fatih-Harbiye (1931). 8. Bir Tereddüdün Romanı (1933). 9. Matmazel Noraliya’nın Koltuğu (1949). 10. Yalnızız (1951). 11. Biz İnsanlar (1959). Peyami Safa’nın ayrıca Gün Doğuyor adlı bir piyesi yayımlanmıştır (1937). Ayrıca Server Bedi takma adıyla çok sayıda roman ve hikâye kitabı yayımlamış, tefrika etmiştir. Bu eserler de Ötüken Neşriyat tarafından Server Bedi Külliyatı başlığı altında 2018 yılından itibaren yayımlanmaya başlamıştır.
Diğer Eserleri. 1. Türk İnkılâbına Bakışlar (1938). 2. Felsefî Buhran (1939). 3. Millet ve İnsan (1943). İkinci baskısı Nasyonalizm adıyla yapılmıştır (1961). 4. Mahutlar (1959). 5. Sosyalizm (1961). 6. Mistisizm (1961). 7. Doğu-Batı Sentezi (1962). 8. Kızıl Çocuğa Mektuplar (1971). Yukarıdaki üç eseri ayrıca Nasyonalizm-Sosyalizm-Mistisizm adıyla bir arada basılmıştır (1975).
Büyük Avrupa Anketi (1938) adlı eseri Peyami Safa’nın 1936 yılında çıktığı Avrupa seyahatini anlatır. Peyami Safa’nın çeşitli gazete ve dergilerdeki yazılarından seçmeler konularına göre tasnif edilerek “Objektif” adı altında basılmıştır: Osmanlıca, Türkçe, Uydurmaca (1970); Sanat, Edebiyat, Tenkit (1971); Sosyalizm Marksizm Komünizm (1971); Din, İnkılâp, İrtica (1971); Kadın, Aşk, Aile (1973); Yazarlar, Sanatçılar, Meşhurlar (1976); Eğitim, Gençlik, Üniversite (1976); Yirminci Asır, Avrupa ve Biz (1976). Peyami Safa, Cumhuriyet Mekteplerine Millet Alfabesi (1929), Cumhuriyet Mekteplerine Kıraat (I-IV, 1929), Yeni Talebe Mektupları (1930), Büyük Mektep Nümuneleri (1932), Türk Grameri (1941), Dil Bilgisi (1942), Türkçe İzahlı Fransız Grameri (1948) gibi ders kitapları da kaleme almıştır.
